TRANSFORMACJE – Nowoczesność w III RP – Relacja z wystawy

Transformacja ustrojowa po 1989 roku miała ogromny wpływ na rozwój wzornictwa w Polsce. W latach 90. dizajn pozostawał w cieniu gwałtownych zmian gospodarczych – brakowało nowych produktów, a projektanci działali głównie na pograniczu sztuki i użytkowości. Estetycznie dominował postmodernizm, zaś główną przestrzenią projektową była sztuka stosowana.

Wraz z rozwojem przemysłu i próbą dostosowania się do standardów zachodnich, dizajn stopniowo odzyskiwał swoje miejsce w procesach produkcyjnych. W kolejnej dekadzie pojawił się silny nurt neomodernistyczny, a firmy – zarówno małe, jak i duże – zaczęły inwestować w identyfikację wizualną i budowanie marki. Dizajn pełnił rolę narzędzia marketingowego, służącego promowaniu nowoczesności i konkurencyjności.

Początek XXI wieku przyniósł dalszą profesjonalizację projektowania. W odpowiedzi na globalizację i rozwój technologii cyfrowych pojawiły się nowe modele produkcji i konsumpcji – od modularnych systemów po zastępowanie własności użytkowaniem. Jednocześnie rynek zaczął dostrzegać konieczność odpowiedzi na realne problemy społeczne i środowiskowe.

Po 2010 roku wzornictwo zaczęto definiować na nowo – nie tylko jako narzędzie wzrostu gospodarczego, ale także jako sposób reagowania na wyzwania współczesności. Projektanci coraz częściej sięgali po tematy związane z ekologią, lokalnością, tożsamością czy wykluczeniem. Konsument przestał być abstrakcyjnym „użytkownikiem”, a stał się jednostką o zróżnicowanych potrzebach i wrażliwości.

Współczesny dizajn w Polsce to przestrzeń wielogłosu – łącząca estetykę, funkcjonalność i odpowiedzialność społeczną. To również pole eksperymentu i refleksji, w którym projektowanie mierzy się z dynamicznie zmieniającym się światem.

Ekspozycja składa się z trzech części:

• Postmodernizm w sztuce i designie ukazano jako manifest transformacyjnej energii – od ekskluzywnych realizacji po codzienne przedmioty, które na nowo definiowały polską rzeczywistość lat przemian.

• Neomodernizm, będący wyrazem odrodzonego modernizmu, prezentuje projekty polskich architektów na światowym poziomie, jednocześnie mocno osadzonych w lokalnym kontekście.

• „Wielogłos” – pojęcie wprowadzone przez kuratorów – podkreśla różnorodność współczesnych postaw twórczych, obejmujących architekturę i design, z naciskiem na kwestie dostępności, relacji z naturą i poszukiwania tożsamości.

Wystawę otwiera dokumentacja fotograficzna tzw. wydarzeń studenckich w Krakowie.

Autor fotografii: Tomasz Łojewski.

Fotografię wykonano podczas studenckich demonstracji w centrum Krakowa w latach 1988-1989. Były to protesty przeciwko peerelowskiej rzeczywistości, zorganizowane przez działające w podziemiu antykomunistyczne organizacje studenckie i młodzieżowe, Niezależne Zrzeszenie Studentów i Federację Młodzieży Walczącej.

POSTMODERNIZM

Opakowanie produktów mlecznych Łaciate

Bardzo ciekawym przykładem całościowego opracowania brandingu marki był projekt agencji reklamowej DMB&B Warsaw dla Spółdzielni Mleczarskiej „Mlekpol” w Grajewie w 1995 roku. Jednym z ciekawszych przedsięwzięć początku lat dziewięćdzięsiątych w Polsce było wprowadzenie nowych technologii produkcyjnych, których bardzo dobrym przykładem ukazanym w wystawie „Transformacje, Nowoczesność w III RP” jest projekt nowych opakowań produktów mlecznych „Łaciate”. Wcześniej mleko było sprzedawane w szklanych butelkach lub workach foliowych. Niestety mleko przechowywane w ten sposób dużo szybciej kwaśniało. Firma produkcyjna „Mlekpol” obawiała się, że wprowadzenie homogenizowanego mleka UHT w kartonowym, prostopadłościennym opakowaniu zniechęci konsumentów do zakupów. Mleko miało bowiem nieco inny smak i właściwości niż pierwotnie. Zaproponowana grafika odwoływała się do swojskiego obrazu wsi. Ciekawe i innowacyjne jak na ówczesne czasy okazało się wprowadzone do grafiki kod barwnego – kolor czerwony, żółty i zielony, który informował o zawartości tłuszczu w mleku. Sama identyfikacja wizualna marki pozostała niemalże niezmienna do chwili obecnej i osiągnęła niewątpliwie wielki sukces.

Sofa Tutti – Jerzy Langier

Twórcą sofy Tutti był Jerzy Langier, który swoją firmę Eljot założył w 1988 roku. Na początku działalności firma wytwarzała proste meble rurkowe, jednakże w pewnym momencie udało się podpisać kontrakt na produkcję podwykonawczą dla duńskiej firmy meblarskiej. Zdobyte doświadczenie pozwoliło na rozpoczęcie własnej produkcji mebli tapicerowanych. I tak od końca lat dziewięćdziesiątych zakłady Eljot wytwarzały sofy oraz fotele głównie dla publicznych i prywatnych wnętrz reprezentacyjnych. Efekt lekkości sofy osiągnięto dzięki zastosowaniu lekko wygiętych, prostokątnych nóg oraz łukowato prowadzonej tapicerki po całości mebla. Sofę Tutti produkuję się do dzisiejszego dnia, jednak już pod inną marką, ponieważ firma Eljot została zakupiona w 2008 roku przez firmę Nowy Styl w Krośnie.

Oskar Zięta / Deskorolka Bolid

Technologia FIDU, w której została wykonana deskorolka Bolid, została opracowana przez Oskara Ziętę w 2003 roku. Ta ciekawa i oryginalna technologia polega na wycięciu i zespawaniu krawędzi dwóch cienkich blach stalowych, a następnie ich uprzestrzennieniu przez wtłoczenie między nie powietrza pod wysokim ciśnieniem. Najciekawszym jest fakt, że za każdym razem stworzona bryła może przybrać inny kształt. Pierwsze deskorolki powstały na zamówienie sklepu firmowego Pirelli w Mediolanie. Uzupełniały one wystawę firmy na dorocznych targach i nawiązywały symbolicznie do mobilności. Oskar Zięta zaprojektował i wyprodukował później wiele innych produktów w technologii FIDU. Flagowym i można śmiało stwierdzić w tym momencie już ikonicznym obiektem jest stołek PLOPP (Polski Obiekt Ludowy Pompowany Powietrzem). Prace Zięty są doskonałym przykładem na to, że aspekty technologiczne i walory artystyczne mogą z powodzeniem iść w parze.

Fotel Bofii / projekt Grynasz Studio dla marki Bizzarto

Fotel Bofii został zaprojektowany przez duet projektowy Martę Niemywską-Grynasz i Dawida Grynasza na zlecenie marki Bizzarto w 2022 roku. Nazwa i design fotela nawiązuje do nazwiska i twórczości katalońskiego postmodernistycznego architekta – Ricardo Bofilla. Fotel jest charakterystyczny a jednocześnie minimalistyczny, dzięki czemu tak chętnie wybierany jest jako dekoracja wnętrz głównie

mieszkalnych. Sam fotel wykonany z najwyższej jakości materiałów, mięsistej tapicerki o grubym splocie otula siedzącą na nim osobę dzięki wygodnym podłokietnikom. Fotel oferowany jest w dwóch wersjach – całej tapicerowanej lub z fornirowanym cokołem.

Wazony z serii Barva / Magda Jurek 

Magda Jurek założycielka marki Pani Jurek to artystka, która nie boi się koloru i cała jej twórczość oparta jest na łączeniu różnych kolorystyk. Wystawa „Transformacje. Nowoczesność w III RP” oprócz ikonicznych już lamp od Pani Jurek zawiera również wazony z serii Barva, które powstały w 2023 roku. Artystka stworzyła rysunki, które następnie uprzestrzenniła tworząc kolekcję trzech ceramicznych wazonów. Ceramika pozwala na uzyskanie odcieni, gradientu i głębi barw, których nie dałoby się uzyskać w żadnej innej technologii. Powierzchnie wazonów są matowe lub błyszczące.

NEOMODERNIZM

Siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach

(projekt: 2008, ukończenie realizacji 2014)

Tomasz Konior – Konior Studio (projekt architektoniczny) – Nagata Acoustics (projekt akustyczny)

„Cokolwiek znaczą czas i przestrzeń, miejsce i zdarzenie znaczą więcej”. Cytat architekta Alda van Eycka idealnie opisuje filharmonię, która jest najczęściej nagradzanym obiektem architektonicznym w Polsce. Teren wokół NOSPR jest przestrzenią publiczną, którą została zaaranżowana w miejscu placu drzewnego dawnej kopalni „Ferdynand”. Przestrzeń zawiera fontanny, zabawki muzyczne, labirynt czy ogrody, które pomagają jeszcze bardziej odczuwać i eksplorować przestrzeń wokół NOSPR na różne sposoby. Kto choć raz uczestniczył w koncercie w siedzibie NOSPR w Katowicach ten wie, że jest to obiekt absolutnie wyjątkowy w skali świata. Sam gmach cechuje polifoniczność materiałów, faktur, barw oraz brzmień. Budowla w mocny sposób nawiązuje do śląskiej architektury dzięki zastosowaniu cegły w siedmiu odmianach, brunatnej i szorstkiej versus szklistej i czerwonej. Wnętrze sali koncertowej sprawia wrażenie gigantycznego instrumentu smyczkowego, którego inspiracją były finezyjne i pobłyskujące złocistym kolorem drewna skrzypce Stradivariusa.

Godło promocyjne Teraz Polska 

W 1991 roku kilka instytucji państwowych wsparło inicjatywę stworzenia organizacji, której celem miało być promowanie polskiej przedsiębiorczości, głównie w kraju. Rok później ogłoszono konkurs na nazwę i znak graficzny nowego przedsięwzięcia. Napłynęło ponad sześćset projektów logotypów oraz ponad sto dwadzieścia propozycji haseł. Autorem sloganu Teraz Polska był aktor Wiktor Zborowski, natomiast twórcą samego logo – Henryk Chyliński, grafik znany m.in. z projektów dla PKN Orlen i Polskiego Radia. Sam napis dołączono do logo dopiero później, już bez udziału jego autora. W latach 1993–2024 rozdano blisko osiemset nagród w ramach trzydziestu czterech edycji programu. Logo nawiązuje bezpośrednio do polskiej flagi, a jego charakterystyczna, „falująca” linia symbolizuje pragnienie zmian i nadzieję na nowy porządek, które towarzyszyły przemianom ustrojowym. Znak ten szybko stał się rozpoznawalnym symbolem, z którym łatwo mogli się utożsamiać Polacy, spragnieni widocznych sukcesów po latach kryzysu.

Szumiący miś Whisbear

2014

Projekt: Maria Czapska

Opracowanie funkcji: Julia Sielecka-Jastrzębska, Zuzanna Sielecka-Kalczyńska, Edwin Sielecki

Jako mama, koniecznie chciałam umieścić w zestawieniu „Szumiącego misia”.

Pomysł na „urządzenie do usypiania niemowląt i dzieci” wywodzi się z teorii rozwojowej, która zwraca uwagę na usypiające i uspakajające działanie szumu, które niemowlęta znają jeszcze ze swojego życia płodowego. Młode producentki wprowadzając na rynek „Szumisia” same miały wówczas małe dzieci, a inspiracją do wprowadzenia tego typu produktu były reakcje ich dzieci na szum suszarki. Projektantka, Maria Czapska w projekcie Whisbear odwołała się do rysunków dziecięcych i zaproponowała uproszczoną przytulankę, która zawierała charakterystyczne kolory oraz elementy szeleszczące, które pobudzały doznania sensoryczne niemowląt. W łapach misia znajdują się dwa magnesy, które pozwalają przyczepić przytulankę np. do wózka dziecięcego. W kolejnych latach wprowadzono nowe usprawnienia np. połączenie zabawki z aplikacją. Zabawka zdobyła wiele nagród zarówno w Polsce jak i za granicą i jest sprzedawana z ogromnym powodzeniem.

Fotel Lukrecja 

Maja Ganszyniec projekt dla marki własnej NURT

Fotel Lukrecja został zaprojektowany przez Maję Ganszyniec dla marki własnej NURT w 2023 roku. Marka prowadzona jest od 2018 roku, a sam fotel dopełniał istniejącą już kolekcję w pełni wpisując się w jej DNA. Fotel wytwarzany jest dzięki lokalnym materiałom. Autorka sama opisuje fotel jako nawiązanie do wzornictwa modernistycznego, a nawet brutalistcznego. Fotel jest bardzo minimalistyczny, ale jednocześnie wygodny dzięki wypuszczonemu oparciu poza obrys bryły, dzięki czemu można swobodnie oprzeć łokcie.

WIELOGOŁOS

Elżbieta Jabłońska fragment cyklu Supermatka

2003

Nie mogłam nie rozpocząć analizy „Wielogłosu” inaczej, niż umieszczając pracy Elżbiety Jabłońskiej na pierwszym miejscu. Artystka przedstawia siebie w kostiumie Supermana, siedząc na taborecie we własnym mieszkaniu i trzymając na kolanach swojego syna Antka. W innych zdjęciach z cyklu Supermatka Elżbieta ukazuje się jeszcze w stroju Batmana i Spider-Mana. Elżbieta Jabłońska porównuje znane z pop-kultury amerykańskiej postaci utożsamiane z heroizmem i bohaterstwem, do codziennej roli matki. Autorka wykorzystuje tutaj język krytycznej groteski, odwracając komiksowy świat na opak: gdzie bohaterką staje się kobieta, a sceną działań jest prywatny pokój, a podejmowaną akcją jest przytulenie dziecka. Zwykła codzienność i wychowywanie syna ukazane są tutaj jako największe wyzwanie oraz przejaw heroizmu, któremu podołać może jedynie tytułowa „supermatka”. Artystka podkreśla wartość życia rodzinnego i wszystkiego, co się z nim wiąże – afirmując często pomijaną pracę na rzecz domu i bliskich oraz płynącą z niej satysfakcję. Kadr został skomponowany zgodnie z zasadami portretu reprezentacyjnego, z wyraźnym naciskiem na symetrię, co nadaje scenie podniosły, niemal ceremonialny charakter.

Arkadiusz Szwed – Wazon Bumps 2.0

2020

Kobaltowy wazon jest jednym z czterech naczyń dostępnych w sprzedaży na stronie internetowej autora. W skład zestawu wchodzą: dwa wazony o różnych średnicach, patera oraz kubek. Wszystkie elementy łączy ten sam sposób formowania. Jak przyznaje projektant, zupełnie przypadkiem stał się właścicielem dużej ilości kulek pochodzących z pokazu mody. Zainspirowany tym znaleziskiem, zaczął eksperymentować – nałożył elastyczny materiał na walec, pod który wsypywał kulki. Przesuwając je, nadawał formie różne kształty, z których wybierał najciekawsze do wykonania jednorazowych form odlewniczych.

Do odlewów używał gipsu, który – jako materiał do tworzenia form – doskonale odwzorowywał kształty i wypukłości kulek, nadając naczyniom unikalny, wizualny charakter. W efekcie, każdy egzemplarz różni się od poprzedniego, choć sposób ich tworzenia pozostaje niezmienny. Mimo że naczynia mają również funkcję użytkową, to jest ona drugorzędna – główną rolą tych przedmiotów jest funkcja dekoracyjna. Ich wyróżnikiem jest niepowtarzalność formy i artystyczny wyraz.

Oprócz prezentacji na wystawach festiwalowych, targach i w galeriach, naczynia często trafiają do architektów wnętrz, którzy wykorzystują je jako elementy aranżacji mieszkań przeznaczonych na sprzedaż.

Targowisko w Błoniu 

Pracownia architektoniczna Aleksandra Wasilkowska

Projekt: 2021, realizacja: 2022

Współpraca autorska: Monika Oleśko, Karolina Kotlicka, Agnieszka Łańko, Alicja Rudowska

Architektura krajobrazu: Aleksandra Wasilkowska

Zleceniodawcą projektu była Gmina Błonie, a konkretnie Zakład Usług Komunalnych w Błoniu.

Osobiście, ten projekt jest idealnym przykładem jak powinna wyglądać architektura użyteczności publicznej. Tutaj wszystko się zgadza. Efekt jest rewelacyjny.

Targowisko w Błoniu to nowoczesna, wielofunkcyjna przestrzeń, łącząca handel, miejsce spotkań i mikroprzedsiębiorczość. Projekt wyróżnia się estetyką, otwartą architekturą, dostępnością oraz troską o środowisko i lokalną społeczność. Zachowano elementy tożsamości miejsca, takie jak mural z nazwą „Błonie”, a teren został wyrównany i pokryty jasną nawierzchnią odbijającą światło, która pełni też funkcję retencyjną.

Wokół zadaszeń rozmieszczono pawilony handlowe i administracyjne, a w centrum znalazły się strefy integracji, wspólny stół i plac zabaw. Projekt silnie akcentuje zieleń i bioróżnorodność – nasadzenia obejmują m.in. sosny, graby, łąki kwietne i drzewa owocowe. Zbierana deszczówka trafia do specjalnych ogrodów deszczowych. To przyjazny mikroświat, który odpowiada na współczesne potrzeby redefiniowania targowisk i przestrzeni publicznych

Zdjęcia pochodzą ze strony internetowej Pracowni Architektonicznej Aleksandry Wasilkowskiej: wasilkowska.com

Wystawa będzie dostępna do 18.05.2025 r.

Autor: Aleksandra Lamot